Kamer moet grip houden op beleid én grondrechten in het tijdperk van algoritmen
De stichting Human Rights in Finance.EU roept de Tweede Kamer vandaag per brief op om actief regie te voeren op het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) in parlement en bij beleidsvorming. In een brief aan drie Kamercommissies reiken wij acht concrete suggesties aan om te voorkomen dat AI — onzichtbaar en onaansprakelijk — de controle overneemt in wetgeving, financieel toezicht en de bestrijding van witwassen.
Aanleiding is het recente gepubliceerde kabinetsbeleid witwassen waarin blijkt dat men vanaf 2026 opnieuw gezamenlijke transactiemonitoring wil invoeren (TMNL 2.0), zonder wetswijziging, zonder voorafgaande toets op grondrechten, en met een centrale rol voor AI. Dat is volgens HRIF.EU een herhaling van fouten uit het recente verleden — fouten die toen plaatsvonden buiten zicht van het parlement. Ook de toegang voor private partijen tot Basisregistratie Persoonsgegevens van de overheid is duidelijk een brug te ver.
“Beleid hoort door mensen en politici gemaakt te worden, met publieke verantwoording – niet door taalmodellen met verborgen aannames.”
Schrijft AI mee? Dan moet het expliciet toegelicht zijn!
In onze brief waarschuwen we voor de sluipende invloed van AI op beleidsvorming. Beleidsstukken worden steeds vaker (deels) opgesteld met AI-hulpmiddelen, zonder transparantie over die inzet. De gevolgen zijn ernstig: inhoudelijke keuzes worden verhuld, alternatieven verdwijnen uit beeld, en het parlement verliest ongemerkt grip op de motieven achter wetgeving.
Ons viel op dat in de recente Verzamelbrief Digitalisering van staatssecretaris Szabó geen duidelijke verplichting is opgenomen om voorafgaand aan Kamerbehandeling toe te lichten of en hoe AI is gebruikt bij het opstellen van beleidsnotities. Toch lijkt ons dat nuttig en om dit inzichtelijk te maken en daarom bevat onze brief praktische handvatten zoals:
- een AI-prompt waarmee Kamerleden beleidsstukken op blinde vlekken kunnen analyseren;
- toetsvragen over mensenrechten en AI-gebruik;
- een door Grok geschreven uitleg over AI-gebruik en beleidsmedewerkers in de Tweede Kamer.
- een link naar een openbaar te lezen AI-sessie waarin iedereen kan meekijken hoe wij AI inzetten voor analyse van beleid (wel naar boven scrollen trouwens).
Nieuwe AI-pilot, oude fouten
Het kabinet blijkt van plan om TMNL — de gezamenlijke datamonitoringsorganisatie van vijf grote banken — in 2026 opnieuw te activeren. In de eerste pilot tussen 2021 en 2024 werden meer dan 10 miljard transacties verwerkt, waaronder 2 miljard met bijzondere persoonsgegevens, zonder wettelijke grondslag of parlementaire goedkeuring. De Tweede Kamer werd daarover niet geïnformeerd. Er volgde geen openbare evaluatie, geen juridische verantwoording en geen excuses.
Nu dreigt TMNL 2.0 opnieuw te starten, met een centrale rol voor AI, maar wederom zonder ex-ante toetsing, wettelijke basis of maatschappelijke consultatie. Dit is niet alleen een juridische misser, maar een fundamentele uitholling van democratische controle. Het spreekt voor zich dat HRIF.EU het geen probleem vindt om ook TMNL 2.0 uit de lucht te halen (hoe we dat voor TMNL 1.0 deden leest u hier, zij het met trigger-warning- heel veel papier/pagina’s) maar het is toch echt beter als het parlement hier de regie aan de voorkant houdt en eerst nagaat wat er in het verleden misging.
“Wij roepen op tot een openbare post mortem over TMNL: hoe konden parlement en AP worden gepasseerd bij de grootste dataschending in de Nederlandse bancaire geschiedenis?”
Acht concrete aanbevelingen voor Kamerleden
Om de grote knelpunten van het huidige witwasbeleid recht te zetten en toekomstige ontsporing van AI-toepassingen te voorkomen, doet HRIF.EU de volgende acht aanbevelingen aan de Tweede Kamer:
- Maak AI-gebruik in beleidsvorming transparant.
Voer een verantwoordingsplicht in voor beleidsstukken en wetsvoorstellen die (deels) met AI zijn opgesteld. - Voer een verzwaarde ex-ante grondrechtentoets uit bij alle wetsvoorstellen over grootschalige AI-ondersteunde besluitvorming.
- Organiseer een parlementair debat over AI, toezicht en mensenrechten en voer een openbare post mortem uit over de AI-monitoring bij TMNL
- Onderzoek waarom het Impactrapport van TMNL uit 2022 nooit door TMNL is gedeeld met de Autoriteit Persoonsgegevens of met de Kamer.
- Leg per motie vast dat poortwachters al nu mogen overstappen op het Europese meldsysteem voor verdachte transacties,
- Veranker het recht op een betaalrekening wettelijk en breed, niet alleen voor Nederlanders in het buitenland, maar ook voor binnenlandse burgers, bedrijven en mensen met ‘een vlekje’.
- Eis publieke verantwoording en excuses van banken, TMNL, DNB en het ministerie van Financiën voor de drieënhalf jaar durende onbevoegde verwerking van privégegevens
- Sta een nieuwe TMNL-pilot alleen toe na openbare juridische toetsing tegen relevante nationale en Europese grondrechten en AVG.
Voor de meer uitgebreide vaktechnische analyse bij de laatste vier aanbevelingen over het ‘nieuwe’ antiwitwasbeleid verwijzen wij naar onze publicatie op Risk en Compliance platform. In het kort vinden wij het beleid vooral oude wijn in gevaarlijke nieuwe AI-zakken met voorbijgaan aan de huidige geopolitieke realiteit die zou noodzaken om ons los te maken van VS-gebaseerde regels en surveillance-dogma’s. Maar lees vooral ook mee met de AI-analyse hier (scroll naar boven).
Democratische regie is mensenwerk
Als de Kamer de regie nu niet pakt, verdwijnt de menselijke maat uit het hart van wetgeving en Nederlands beleid. De beleidsambtenaar wordt een prompt, het parlementaire debat een echo van AI-retoriek. Dat is niet de koers die Nederland moet willen.
HRIF.EU roept daarom Kamerleden op: herpak de controle, toets kritisch, en bewaak het publieke belang. Onze volledige brief en bijlagen vindt u hier. We hopen zo de volksvertegenwoordigers te helpen om de mogelijkheden van AI in te zetten als toetsbaar democratisch instrument – en niet als ondemocratische black box achter de publieke of private schermen.
Steun ons werk en doneer!
HRIF.EU beschermt mensenrechten in de financiële sector op basis van de EU grondrechten-catalogus. Voorkomen van algoritmische discriminatie en behoud van digitale soevereiniteit is een belangrijke bouwsteen hierin. Met dit soort brieven en voorlichting dragen wij constructief bij aan relevante maatschappelijke discussies. Als u onze acties op dit thema waardeert, overweeg dan ons werk te steunen. Uw bijdrage (IBAN: NL94 TRIO 0320 7857 85) helpt ons de mensenrechten in de Europese financiële sector te kunnen blijven beschermen.