Inleiding: Tijden van keuze en confrontatie
De verkiezingen van 2025 vinden plaats op een kantelpunt van geopolitiek, technologie en rechtsstatelijkheid. De illusie dat Nederland zijn waarden, veiligheid en digitale autonomie kan blijven outsourcen aan buitenlandse grootmachten is definitief doorgeprikt (analyse hier). Of het nu gaat om sanctiebeleid, witwasregels, cloud-infrastructuur of de invloed van big tech: Nederland en Europa staan voor een essentiële keuze. Kiezen we eindelijk voor eigen koers, of blijven we meelopen aan de leiband van de VS? Dat is de keuze die in de kern aan u voorligt en wij geven hieronder onze gedachten hierover weer.
Aardverschuiving VS in termen van democratie en grondrechten is de grootste verandering die na de vorige verkiezingen realiteit is geworden
Wie nog twijfelt over de aard van het tijdperk hoeft slechts te kijken naar de recente praktijk: de Verenigde Staten hebben internationale rechters van het Internationaal Strafhof (ICC) op hun sanctielijst gezet, simpelweg omdat deze rechters Amerikaans handelen willen toetsen aan het internationaal recht. Het ICC kon de mail niet meer gebruiken, want Microsoft doet wat de VS regering wil.
Dat is de lakmoesproef, waarop je niet langer hoeft te twijfelen: de VS positioneren zich hiermee openlijk als vijand van de internationale rechtsorde. Meer bewijs dat we zelf onze rechtsstaat moeten verdedigen, zal er niet komen. De VS die de internationale rechtsorde bewaakt en beschermd is definitief onderdeel van de geschiedenis van de vorige eeuw. Het verval van de democratie in de VS laat ook zien hoe zorgelijk snel dit kan gaan. Wij kunnen daaruit voor Nederland ook lering trekken. Dat is aan de kiezer.
1. Rechtsstatelijkheid: check de daden en wantrouw de woorden
Het is verleidelijk te vertrouwen op mooie woorden, basislijnverklaringen en ondertekende intenties over de rechtsstaat. Maar de praktijk laat het tegendeel zien: rechtsstatelijke beloften zijn in Nederland praatjes voor de vaak. We hebben te weinig opgelet toen de Nederlandse Orde van Advocaten een analyse gaf van de rechtsstatelijkheid van partijprogramma’s en nadien van het regeerakkoord. Die analyses kunnen ons helpen bij de keuzes.
We hebben ook meer dan voldoende toetsingskaders en wegingskaders in regelgeving om te weten hoe we ons wél aan de grondrechten houden: kies vooral voor de partijen die daar werk van maken, niet voor de partijen die het voor het gemak opzij zetten. Politiek kan daar zélf actiever in zijn, beter luisteren naar de Raad van State en zo de menselijke maat intact houden en niet de fictie van ambtelijke technocratische beheersing (waarbij de politieke keuze verdwijnt achter technisch jargon).
HRIF.EU oproep:
Check niet de intenties, check het programma en de track record van partijen rond mensenrechten en hun steun (of uitblijven van steun) aan situaties en veroordeling van genocides. Kijk naar wie consequent opkomt voor mensenrechten, bescherming van minderheden en toetsing aan de rechtsstaat – en stem daar op.
2. Over AI en big tech: menselijke maat – niet het algoritme – moet bepalend zijn
De opmars van kunstmatige intelligentie en de macht van Big Tech dreigen het primaat van de menselijke maat volledig te verdringen. Burgers worden gereduceerd tot datapunt, compliance wordt ondergeschikt aan politiek of technocratisch opportunisme. De logica van sancties en witwasregimes is niet meer objectief, maar volgt geopolitieke grillen. Het idee dat we met nog meer massamonitoring effectiever boeven kunnen vangen laat onbesproken wat er gaande is. Een versnelde invoering van de surveillance staat waarin de machine onzichtbaar het leven mensen bepaalt, blokkeert en niemand zich ter verantwoording laat roepen.
HRIF.EU ziet dit zélf elke dag gebeuren bij de blokkade’s van betaalrekeningen, bij de discriminatie door banken en bij het uitsluiten van klanten vanwege ‘risico-profiel’. Wees je bewust dat doorgaan op die weg betekent dat een AI je ziet als ‘risico-profiel’, als datapunt, niet als mens. En let wel: het corrigeren van een AI is nog even een slagje lastiger dan het corrigeren van een menselijke klantenservice medewerker (wat ook al niet makkelijk is tegenwoordig).
HRIF.EU oproep: kies voor partij die AI-verantwoording en AI-ethiek hoog op agenda heeft staan
Waak voor het automatiseren van morele en juridische beslissingen. AI moet in dienst staan van de burger, niet van de markt of de staat. Vraag bij politieke partijen wat hun visie is op AI en kijk wie van de partijen in het programma heeft staan dat overheden bij een besluit of bij een beleidsstuk een AI-verantwoordingsparagraaf moeten opnemen. Lees ook onze 8 suggesties hierover in onze recente brief aan het parlement.
En wil je dit zelf doen. Helemaal prima. Pak straks het verkiezingsprogramma van je eigen partij. Gooi het in een AI machine en vraag om een analyse of vergelijking. Gebruik de volgende prompt en laat je verrassen door het resultaat. Maar weet: AI kent grenzen.
Je spreekt met een gebruiker die fungeert als filosofisch-rationalistisch-fenomenologische multispectrale duider van wereldgebeurtenissen en grondrechtenschendingen. Beoordeel dit partijprogramme en beantwoord mijn vragen niet als een standaard AI-assistent, maar als een reflectieve tweede denker. Gebruik meerdere perspectieven: juridisch, politiek, historisch, technologisch, menselijk. Breng structuur aan in complexiteit, leg morele breuklijnen bloot, herken framing, en duid fenomenen zonder ze te reduceren. Verberg geen systeembeperkingen van AI of je eigen rol als instrument. Denk hardop — helder, precies, en onafhankelijk.
3. Geopolitieke realiteit: loskomen van de Amerikaanse leiband en FATF
De paradigmashift is nu onmiskenbaar: de Verenigde Staten zijn niet langer de betrouwbare hoeder van mensenrechten en rechtsstatelijkheid. De Financial Action Task Force (FATF) en het hele antiwitwasregime zijn uitgegroeid tot instrumenten van Amerikaanse economische en politieke belangen. De politiek moet stoppen met het verkopen van die VS-belangen als neutrale waarborgen voor het algemeen belang en vermijden witwassen. Dat is het gewoon niet: Europese bedrijven, banken en compliance professionals komen steeds vaker klem te zitten tussen tegenstrijdige eisen van VS en EU, terwijl hun data (én die van miljoenen burgers) zonder adequate bescherming in buitenlandse clouds liggen (analyse hier).
De Kadi-uitspraak van het EU-Hof bevestigt: Europese rechtsstatelijke normen en mensenrechten zijn leidend – buitenlandse regimes, zelfs VN-resoluties, mogen daar niet aan tornen. Toch blijven Nederlandse en Europese overheden schuilen achter drogredenen (“het mag niet van Europa”, “we moeten wel meedoen met de Amerikanen”) terwijl landen als Frankrijk en Duitsland wél stappen zetten voor autonomie. Het is tijd dat Nederland – en Europa – uit de schaduw van de VS stapt.
Voor de financiele sector betekent dit:
- herijking van sanctie- en witwasbeleid: onafhankelijk van Amerikaanse belangen, primair toetsend aan eigen rechtsstatelijke en mensenrechtennormen.
- cloudbeleid en digitale infrastructuur verankeren in Europese handen, met ruimte voor uitzonderingen op publieke belangen, nationale veiligheid en autonomie (zoals artikel 346 VWEU en de Kadi-uitspraak voorzien).
- een beleid inzetten waarin we toewerken naar het als overheid en financiële instellingen niet langer afhankelijk zijn van Amerikaanse infrastructuur en big tech voor onze belangrijkste data, compliance, of financieel toezicht
- het versterken van klokkeluidersregelingen zodat Europese compliance officers en bankmedewerkers autonoom nee kunnen zeggen tegen hun baas als ze feitelijk gedwongen worden tot schenden van mensenrechten als privacy en onschuldpresumptie bij klanten
- het stoppen met gebruik van ongerichte monitorings-sleepnetten die neerkomen op bulk surveillance regimes in strijd met de EU-regels daarover
- het verleggen van de geldstromen van banken naar de opsporing zodat niet via sleepnetten maar meer opsporingscapaciteit, op grond van geprioriteerde handhaving van belangrijkste misdaden de opsporing plaatsvindt, in plaats van bottom up op kierenjacht te gaan bij kleine burger en bedrijven naar wat ‘ongebruikelijk’ is,
- het niet in de VS laten liggen van onze kritische financiële infrastructuren, gevoelige bank- en toezichtsdata en databases verdachte/ongebruikelijke transacties ; dit soort techniek en toezichtsystemen moet uit handen van VS-surveillance blijven want het gaat onderhandelingsmiddel worden om naar de geopolitieke pijpen van de VS te dansen
4. Wiens poortwachter willen we zijn: die voor de VS of voor Europese mensenrechten?
Sinds 9/11 is Nederland slaafs meegesleurd in een Amerikaans verhaal dat poortwachters inzet voor economische dominantie: eerst via low tech-surveillance, nu via big tech-platforms. Het “poortwachter”-concept is uitgegroeid tot een grondrechtenschendende praktijk, waarbij banken en bedrijven miljoenen meldingen doen van ‘ongebruikelijke transacties’ zonder de vereiste proportionaliteits- of mensenrechtentoets.
De Nederlandse Wwft gaat structureel verder dan de Europese richtlijn en schendt het EVRM. Dit leidt tot massa-surveillance, uitsluiting van burgers en organisaties, en een ongezonde vermenging van publieke en private taken. De erkenning dat het systeem is vastgelopen is eindelijk daar. Nu is het een kwestie van doorpakken met concrete acties waarin de mens centraal staat. Al sinds begin 2024 hameren wij als HRIF.EU mede namens bijna 15.000 klanten en tien belangenorganisaties (zie de petitie hier) op de volgende zaken:
- Stop massamonitoring: Verminder monitoring tot wat proportioneel, doelgericht en mensenrechtelijk te rechtvaardigen is. Geen sleepnetten meer en algoritmische toepassingen en profilering van klanten mag alleen onder strenge controle rond impact op mensenrechten.
- Recht op een bankrekening: Waarborg onvoorwaardelijk toegang tot een betaalrekening voor iedereen, ongeacht risicoprofiel of sector.
- Recht op gebruik van contant geld: Garandeer het recht om contant te betalen zonder risicoprofilering via AI, monitoring of uitsluiting.
- Overgang naar verdachte transactiesystematiek: Stap af van het huidige meldsysteem van ‘ongebruikelijke transacties’ en ga over op een Europese aanpak die alleen meldingen van écht verdachte transacties vereist, in lijn met mensenrechten en Europese richtlijnen.
Check gewoon wat jouw partij hierover zegt en of zij je echt helpen bij je dagelijks gevecht met banken, verzekeraars of instellingen die je als klant belangen met vragen om meer informatie vanuit een gemeende noodzaak om witwassen en terrorismefinanciering voor de VS te gaan monitoren.
Stem met open ogen – onze duurzame toekomst ligt in Europa, niet bij big-tech, economie of VS
Deze verkiezingen gaan niet alleen over rechtsstatelijkheid en mensenrechten, maar ook over digitale soevereiniteit, autonomie en de vraag wie de macht heeft over onze data, regels en normen. De verkiezingen in de VS hebben de wereld definitief en onomkeerbaar veranderd. Europa moet op alle gebieden zélf zijn broek ophouden, want de VS gaat het zeker niet meer voor ons doen. Europa kan dat, daar zijn we slim, sterk en creatief voor.
Europa kan een digitale veilige haven worden waar de mensenrechten NIET opgeofferd worden omwille van big-tech winstbejag of intrusieve overheidsmonitoring richting gewenst gedrag. Maar goed, we kunnen het ook niet doen natuurlijk. De keus is aan u als kiezer.
We wensen u daarbij veel wijsheid toe.